Budo no kokoro - De geest van Budo

Shoshin

Letterlijk vertaald betekent shoshin beginner’s geest. Het is de geest van iemand die nieuw is in het vak, die gretig is om te leren, gretig om het ambacht echt onder de knie te krijgen. Het is de geest van de onschuld. De geest van verbazing, van verwondering, van waardering. Het is ook de bescheiden houding van de beginner, de geest van “ik weet het niet, maar ik wil het graag leren, leer het me alstublieft (dozo yoroshiku onegai shimasu)”.

Wie in staat is deze geest van de beginner in zijn leven te behouden blijft dingen, ook al heb je ze al duizend keer bekeken, gemaakt, gezien, beoefend of meegemaakt, zien met dezelfde frisheid en dezelfde nieuwsgierigheid als de eerste keer dat je er mee in aanraking kwam. 

Mushin

De oorspronkelijke beschrijving van deze geest luidt Shin no Mushin, de geest van geen geest. Het gaat samen met het idee van Muga Mushin, geen zelf, geen geest.

In het zen boeddhisme wordt benadrukt dat de geest van ons zelf, van ons “ik”, ons ego zoals we die meestal benoemen of beschrijven niet onze werkelijke geest is. Het is een gefabriceerde geest die functioneert in het dagelijkse maatschappelijke verkeer en die verantwoordelijk is voor het creeeren van die maatschappij. Het is een geest die zich uit in grootspraak, die naar voren dringt, eigen belang nastreeft, zich zelf belangrijk vindt, hecht aan uiterlijkheden als kleding, auto, huis, mobiele telefoon, roem, geld, macht. Het is een geest die afhankelijk is geworden van een voortdurende bevestiging van de normen en waarden die het zelf in het leven geroepen heeft.

Door een pad van meditatie en shugyo te kiezen komt men tot het besef dat het ego niet het werkelijke zelf is.

Er is echter ook geen sprake van dualisme. Tegenover het ego staat niet een ander zelf, het werkelijke zelf, maar leegte, niets. Uit die leegte, uit dit niets komt vrijheid, onafhankelijkheid en ongebreidelde creativiteit voort.

Mushin is ook de geest van Niet-Oordelen. De geest zonder bedoeling. De geest zonder vooringenomenheid. De geest van niet-handelen. De geest van het je niet laten meeslepen door de activiteit en de intentie van de ander.

Mushin is een geest die vaak vergeleken wordt met het weerspiegelend oppervlak van een meer of met een gepolijste spiegel. Mushin maakt dat je de ander tot spiegel bent, dat je met de ander kunt resoneren en zijn intentie kunt voorvoelen.   

Heijoshin

De alledaagse geest is een stabiele geest, een aanwezige geest. Het woord heijo is te vertalen met “gewoon, normaal,  alledaags”. Eigenlijk niks bijzonders dus, ware het niet dat veel mensen geplaagd worden door dagelijkse kleine gebeurtenissen die maken dat ze boos of driftig worden, schelden, vloeken, terneergeslagen raken en even later weer heel vrolijk lachen. De geest lijkt alle kanten op te waaien en heeft geen stevige basis.

Als we naar de afzonderlijke karakters kijken dan staat het karakter hei voor vlak. In Aikido komen we het karakter bijvoorbeeld tegen in de aanvalsvorm suiheiuchi. Het karakter jo staat voor de hele tijd.

Om je geest vlak en stabiel  te houden probeer je vier dingen te vermijden (shikai – vier te vermijden dingen).

Shikai kyo 

Kyo betekent verrassing. In het dagelijks leven wil je je niet door van alles en nog wat laten verrassen. Dit geldt des te meer in een tweegevecht. Elke verrassing verstoort de geest en daarmee verliezen we ritme, controle, overzicht.

Shikai ku   

Ku betekent hier angst. Angst werkt niet alleen verlammend. Het kan je ook het gevoel geven dat de opponent groter, sterker, machtiger is dan jij. Dat beperkt je in je mogelijkheden en doet de ki stokken.

Shikai gi 

Gi betekent twijfel. Als je twijfelt over de te ondernemen actie dan kun je niet goed tot de juiste handeling overgaan. Telkens weer twijfelen leidt er toe dan je niet in staat bent om de juiste handeling op het juiste moment te verrichten. Je timing is als gevolg daarvan telkens niet goed. En dat kan weer tot meer twijfel leiden.

Shikai waku 

Waku betekent verwarring, verstoring. Dit is nog ernstiger dan twijfel. In deze gemoedstoestand ben je  zo in de war dat je niet meer weert wat je aan het doen bent. Je kunt niet meer nadenken, je hebt geen overzicht meer, je kunt je aandacht er niet bij houden, je kunt geen beslissing nemen. Het gevolg is dat je geen enkel verweer hebt tegen wat je opponent ook doet. En daardoor raakt de geest nog meer in de war.       

Zanshin

In Budo zien we zanshin als de geest die voor, tijdens en na de uitvoering van een techniek gelijk blijft. Er is geen extra spanning voorafgaand aan de techniek, er is geen geforceerd willen tijdens de techniek en er is geen opluchting of euforie na de techniek.

Tijdens het boogschieten is goed te zien hoe de boogschutter reeds bij het aanleggen van de pijl geconcentreerd is op het doel. Elke handeling wordt even geconcentreerd gedaan, de boog wordt zorgvuldig gespannen en met een haast teder gebaar wordt de pijl gelost. De boogschutter beweegt niet en volgt met zijn blik de vlucht van de pijl. En zelfs als de pijl al in het doel zit blijft hij nog even staan kijken. Zijn geest blijft gericht op de pijl.

De onervaren schutter is vooral aan het begin en aan het eind te herkennen. Aan het begin is zijn aandacht nog niet bij het doel, hij is immers bezig met het zoeken naar een pijl. En na het het lossen zie dat zijn aandacht al naar de volgende pijl gaat terwijl zijn eerste pijl nog amper het doel heeft geraakt.

Het tegenovergestelde komt ook voor. Sommige aikidoka menen dat het bij zanshin om een pose gaat. Ze blijven na een worp telkens als een standbeeld in een verkrampte eindhouding staan. 

Het karakter zan betekent blijven, aanhouden, voortzetten.   

Fudoshin 

Onbewogen geest. Onverstoorbare geest.

Om je te bekwamen in welke kunst ook is toegewijde oefening (keiko, shugyo) essentieel. Vooral in het begin lijken er veel afleidingen te zijn, er is veel om je heen gaande dat belangrijker lijkt en om je aandacht vraagt. Wanneer de geest niet langer in verleiding gebracht kan worden om de oefening te onderbreken of om zelfs af te wijken van het pad spreken we van fudoshin, een onbewogen of onbeweeglijke geest.

De grondlegger van Aikido Ueshiba Morihei O Sensei kreeg op jonge leeftijd reeds scholing in Shingon Boeddhisme.

Fudo Myo o is een van de belangrijkste beschermgoden van Shingon. Hij wordt gewoonlijk afgebeeld met een zwaard waarmee hij alle vooringenomenheden en dogmatische verzinsels door snijdt en met een koord waarmee hij al het kwade weet te binden. Hij toont meestal een verbeten, grimmig gezicht waarmee hij uitdrukking geeft aan zijn onverzettelijkheid. Maar zijn belangrijkste eigenschappen zijn mededogen en vergevingsgezindheid.

En dat zijn ook de eigenschappen die bij fudoshin horen. Het gaat dus niet om een rigide houding of om starre beginselen die gevolgd moeten worden.

Het karakter voor fu duidt op een ontkenning (geen, niet, on-), het karakter do betekent bewegen.

Senshin

Senshin overstijgt de voorgaande gesteldheden van de geest. Het is een geest die beschermt en harmoniseert met het universum, met de natuur. Senshin is een geest van compassie die de gehele mensheid omvat en wiens taak het is om onenigheid in de wereld tot een einde te brengen. Het beschouwt elk leven als heilig. Het is de Buddha-natuur en het is wat O Sensei zag als het uiteindelijke doel van Aikido. Het bereiken van senshin staat bekend als satori.

Over Kokoro

Het van oorsprong Chinese begrip shin wordt ook uitgesproken als kokoro (het oorspronkelijke Japanse woord). Het is te vertalen met hart, waarbij we niet alleen moeten denken aan het fysieke hart maar ook aan ons zelf, onze eigen natuur. Tegelijkertijd staat het voor geest.

Er valt veel te vertellen over Shin, want het neemt een centrale plaats in in de filosofie van Aikido en in de Chinees-Japanse filosofie als geheel.

Aikidoka wordt aangeraden om in ieder geval kennis te nemen van - en inzicht te krijgen in de hierboven genoemde uitingen van Budo no kokoro.

Tom Verhoeven

Auvergne,  Herfst  2011