Otomo

Tijdens zijn tweede bezoek aan Nederland kwam Hine sensei met een ouderejaars aikidoka die diende als zijn Otomo. Het gedrag van de Otomo was zeer voorbeeldig en correct. Ik was er zeer van onder de indruk. Maar het werd niet door alle aikidoka begrepen of op de juiste waarde ingeschat. Een bestuurslid van de vereniging zag de Otomo zelfs aan voor zoals hij dat noemde een soort slaaf. Nogal bizar om dat van hem te vernemen, realiseerde ik me later, want de man was in het dagelijks leven eigenaar van een supermarkt die er om bekend stond zijn personeel zwaar onder te betalen. De vakbonden spraken zelfs van loonslavernij. Daar bleef het niet bij, sommigen waaronder datzelfde bestuurslid meenden zelfs dat het nodig was op de Otomo neer te zien. Dat is vreemd, want in elke Budo staat de Otomo hoog aangeschreven.

De Otomo is de persoonlijke assistent van de leermeester (sensei). Tijdens diens reizen zorgt de Otomo onder andere voor de reisbescheiden, voor de bagage, voor eten en drinken. Toen hij jong was werd Hine sensei de Otomo van O Sensei en een van zijn taken was het warm maken van water voor het dagelijks bad voor O Sensei. Zwaar werk want het water werd in die tijd nog niet verwarmd middels een geiser, maar emmer voor emmer op een open vuur.        
De Otomo loopt linksachter van sensei, het is de zwaardkant van sensei, de zwakke kant die door de Otomo wordt beschermd. Indien sensei door een deur moet, dan is het de taak van de Otomo vooruit te snellen om de deur voor hem te openen, op zo’n manier dat sensei zonder te stoppen kan doorlopen. De Otomo moet ten alle tijden zo alert zijn dat hij in sensei’s behoeften kan voorzien voordat deze er om vraagt.
Wanneer sensei de dojo betreedt is het de otomo die de deur voor hem openhoudt en hem achter hem weer sluit. Tijdens de les reikt de Otomo sensei de wapens aan die hij nodig heeft bij zijn uitleg. Wordt de stage in een grote zaal gegeven, dan kan het zijn dat sensei een microfoon nodig heeft. Het is de Otomo die deze telkens bijtijds aanreikt en weer in ontvangst neemt.   

Bij een formele ontmoeting met een sensei van een andere dojo kan ieder van de sensei een Otomo meenemen. Hier is de Otomo aanwezig ter ondersteuning van sensei, maar neemt zelf niet deel aan het gesprek. Hij zit gewoonlijk naast of achter sensei.  Indien hem door de andere sensei of door de gastheer voedsel of drank wordt aangeboden dan zal hij op beleefde wijze weigeren. Ondertussen let hij op het verloop van het gesprek. Verloopt dit niet naar wens dan kan het zijn dat sensei voortijdig weg wil en dan moet de Otomo klaar staan om meegebracht materiaal op te pakken en de deur te opene voor sensei.

Tijdens een ontmoeting met de beruchte karateka Choki Motobu bracht Jigoro Kano sensei (grondlegger van Judo) zijn Otomo mee. Gedurende het gesprek berispte Motobu Kano sensei over zijn Otomo. Motobu zag in diens gelaatsuitdrukking iets van minachting en onderbrak daarom het gesprek met de opmerking dat Kano sensei zijn Otomo beter onder controle moest houden. Zo werd de Otomo verantwoordelijk gehouden voor het verbreken van de relatie, maar het kan ook heel goed zijn dat Choki Motobu het gedrag van de Otomo gebruikte als excuus om de onderhandelingen af te breken en weg te kunnen gaan. Elke Otomo weet maar al te goed dat hij niets van zijn eigen opvattingen moet laten blijken, zeker niet in zijn gelaatsuitdrukking.

Dienstbaarheid, discretie en een niet aflatende oplettendheid  is waar de Otomo zich op concentreert.  De taak van Otomo is daarom niet bestemd voor onervaren aikidoka. Uitsluitend de meest ervaren aikidoka, vaak uchideshi (inwonende leerlingen) die al in voorbereiding zijn om zelf de taak van leermeester op zich te nemen komen in aanmerking voor de rol van Otomo. Voor de aikidoka is het een eer en voorrecht om die taak op zich te mogen nemen. Het is een van de moeilijkste vormen van Shugyo, omdat de Otomo elke dag de gehele dag geconcentreerd  moet zijn op de wensen en behoeften van sensei.

Letterlijk vertaald betekent het woord Samurai dienaar (vergelijkbaar met het Engelse woord voor ridder; “knight”, dat etymologisch verwant is aan het Nederlandse knecht).  Otomo is te vertalen met begeleider, assistent maar wordt ook wel vertaald met “grote vriend”.

Tom Verhoeven

Auvergne,  herfst 2011