Oomoto - The Great Origin

In de jaren zeventig van de twintigste eeuw was het niet eenvoudig om een bekwame leraar Aikido te vinden. En er waren ook nog niet veel boeken over Aikido verschenen. Over Shinto en de nieuwe Shinto religie Oomoto die Aikido grondlegger aanhing was al helemaal niets te vinden en juist daar wilde ik meer over weten. In het begin van de jaren tachtig volgde ik de lessen van de Nederlandse kannushi Paul de Leeuw die me niet alleen nieuwe inzichten gaven in Shinto, maar die me ook hielpen de teksten van O Sensei die ik vanuit Japan toegestuurd kreeg beter te begrijpen. Rond die tijd vond ik ook de biografie van Onisaburo Deguchi, de leraar van Morihei Ueshiba O Sensei. En in de universiteitsbibliotheek bleek toch meer over Shinto te vinden dan ik aanvankelijk dacht. Maar de Oomoto religie leek toch een mysterie te blijven. Tot op een dag een pakketje uit Japan arriveerde. Hierin bevond zich een boekje getiteld: an encounter with Oomoto “The Great Origin”, a faith rooted in the ancient mysticism and the traditional arts of Japan. Het boek bleek geschreven te zijn door Frederick Franck, een schrijver – beeldend kunstenaar geboren in Nederland, maar al heel lang werkend en woonachtig in Amerika. 

Frederick Franck kreeg wereldwijde bekendheid dankzij zijn boek “The Zen of Seeing, seeing/drawing as Meditation”. In dit boek benadrukt Franck dat men niet zo zeer moet kijken naar de omgeving, de wereld, maar dat men opnieuw moet leren te zien. Met kijken doelt hij dan op een rationele, objectieve, afstandelijke manier van kijken en oordelen en met zien meer op de directe ervaring van het zien. Die directe ervaring van het zien is van toepassing op het maken en ervaren van kunst.

Bij het bezoeken van een expositie van de kunstwerken van Onisaburo Deguchi in het Victoria and Albert museum (dezelfde expositie is ook in Leiden te zien geweest) raakte hij gefascineerd door de uitzonderlijk vormgegeven keramiek van Onisaburo Deguchi.

Toen hem een tijd later werd verzocht om mee te helpen om een expositie van het werk van Onisaburo Deguchi in Amerika te organiseren zegde hij meteen zijn medewerking toe. Dit gaf hem de kans om zich meer te verdiepen in de achtergronden van de kunstenaar en het zou uiteindelijk ook leidden tot een uitnodiging door Kyotaro Deguchi, de kleinzoon van Onisaburi Deguchi en auteur van diens biografie, om naar Japan te komen.

Bij het binnenrijden van Kameoka, waar het centrum van Oomoto is gevestigd, was het eerste dat hem opviel een affiche dat het voorjaarsfeest Setsubun sai aankondigde. Het affiche toonde een groep rondvliegende kraaien, in Japan symbool voor de komst van de lente, van ochtendgloren en van vreugde. De afbeelding was een meesterwerk en Franck veronderstelde dat het om een eeuwenoud klassiek werk ging. Het bleek gemaakt door de weduwe van Onisaburo Deguchi.

Gedurende zijn verblijf temidden van de aanhangers van de oomoto werd hij steeds weer doordrongen van de samenhang tussen kunst en religie. Onisaburu Deguchi was niet alleen de geestelijk leider van de Oomoto geweest, hij was een visionair, een dichter, een keramist, schilder, schrijver van parabels, voorspellingen en korte verhalen, beeldhouwer. Hij was iemand met een ongebreidelde fantasie, een pacifist die contacten onderhield met organisaties in de gehele wereld die met elkaar gemeen hadden dat ze wereldvrede nastreefden. Hij was een creatieve geest die een nauwe verwantschap voelde met  de Japanse religie-filosofie Shinto en de traditionele Japanse kunsten. Hij moedigde de aanhangers van Oomoto kyo om zich te verdiepen in die traditie en uiting te geven aan de verbondenheid met de natuur, het leven en het goddelijke door middel van kunst. De relatie tussen kunst en religie, stelde hij, is vergelijkbaar met die tussen broer en zus, tussen ouder en kind. Uit kunst ontstaat religie, niet andersom, was zijn uitgangspunt. Dit leidde er toe dat tal van kunstenaars zich om hem heen groepeerden, kunstenaars met een missie; het promoten en beoefenen van kunst leidde tot een mystieke ervaring van het goddelijke. Wanneer mensen over de gehele wereld die ervaring delen dan leid dit tot wereldvrede.

Tot op de dag van vandaag staat de Oomoto kyo bekend om het stimuleren van de traditionele kunsten. Een daarvan is Aikido. Aikido grondlegger Ueshiba Morihei O Sensei was een van de beroemdste leerlingen van Onisaburo deguchi. Frederick Franck beschrijft de elegantie van een demonstratie van het aan Aikido verwante Shinwa Taido, door leerlingen van Inoue, de neef van Ueshiba Morihei O Sensei.

In zijn boek geeft Frederick Franck een beschrijving van Oomoto kyo. Hij gaat daarbij in op de geschiedenis en de idealen van Oomoto. Voor de aikidoka klinken deze idealen niet vreemd in de oren. Veel daarvan is terug te vinden in O Sensei’s filosofie en uitleg over het doel van Aikido. Bij hedendaagse Aikido instructeurs ligt de nadruk vaak op de effectiviteit van de techniek, op een bepaald principe dat de techniek effectief maakt, zoals de buik als centrum, het hoofd als centrum, de ruggengraat als centrumlijn, of een denkbeeldig punt tussen aanvaller en verdediger als centrum. Of het gaat om discussies of een basisstand breed of juist heel smal zou moeten zijn. Of men wil een onderscheid maken tussen stijlen van Aikido, waarbij de ene stijl effectieve zelfverdediging zou zijn en een andere stijl verweten wordt dat niet te zijn. Maar in al deze voorbeelden wordt voorbij gegaan aan het werkelijke doel van Aikido zoals O Sensei dat toonde en overdroeg. Dit boek van Frederick Franck beschrijft in heldere bewoordingen in welke richting we als aikidoka  horen te gaan; Aikido als misogi, als norito en als authentieke, autonome kunst.

Tom Verhoeven

Auvergne, lente 2012

Frederick Franck. Oomoto "The Great Origin" .Cross Currant Paperback, West Nyack, N.Y. 10994. 1975 (herdruk 1978).