Izanagi & Izanami

At the still point of the turning world. Neither flesh nor fleshless;
Neither from nor towards; at the still point, there the dance is,
But neither arrest nor movement. And do not call it fixity,
Where past and future are gathered. Neither movement from nor towards,
Neither ascent nor decline. Except for the point, the still point,
There would be no dance, and there is only the dance.

T.S. Eliot

In het jaar 2000 ontmoette ik Henry Kono. Ik had hem uitgenodigd om een weekend Aikido lessen te geven in Nederland. Tijdens die lessen vertelde Henry Kono over zijn ervaringen aan de Aikikai Hombu Dojo in Tokyo in de jaren zestig. En over een ontmoeting die hij had met de grondlegger van Aikido Morihei Ueshiba O Sensei. Het was Henry Kono tijdens de lessen opgevallen dat wat de leerlingen deden niet hetzelfde was als wat O Sensei liet zien. Tijdens het korte gesprek dat hij had met O Sensei vroeg hij hem; “Waarom kunnen wij niet doen wat u doet? In de les legde Henry Kono uit dat O Sensei had geantwoord; “Omdat je Yin en Yang niet begrijpt”. Dit antwoord deed Henry Kono opnieuw nadenken over de technieken van Aikido. Na zijn vertrek uit Japan begon hij met de beoefening van T’ai chi chuan om het idee van Yin en Yang beter te begrijpen. De invloed van T’ai chi chuan is in zijn lessen merkbaar en het idee van Yin en Yang is een centraal thema in zijn lessen. Als symbool gebruikt hij niet het klassieke Yin Yang symbool dat iedereen kent, maar een minder bekende variatie die bestaat uit een cirkel met een lijn door het midden. Dit beeld gebruikt hij ook veelvuldig om zijn lessen te verduidelijken.

Na afloop van die eerste les in Leiden had ik een gesprek met Henry Kono. In dat gesprek legde ik hem voor dat het mij onwaarschijnlijk voor kwam dat O Sensei op zijn vraag had geantwoord met “omdat jullie Yin en Yang niet begrijpen”. “Je hebt gelijk,” antwoordde Henry Kono, “Ik geef deze vereenvoudigde uitleg omdat mensen het anders niet zouden begrijpen. In werkelijkheid antwoordde O Sensei met “omdat je Izanagi en Izanami niet begrijpt". Andere mensen zijn niet bekend met deze begrippen en dus gebruik ik ze gewoonlijk nooit”

Nadenkend over de methode van Henry Kono begon ik steeds meer te twijfelen of hij zelf wel had begrepen wat O Sensei bedoelde met zijn verwijzing naar Izanagi en Izanami. Het beeld van Izamagi en Izanami verschilt niet zoveel met dat van In en Yo, ze zijn vergelijkbaar en duiden allebei op circulaire bewegingen. Zelf vind ik het beeld van Izanagi en Izanami net iets duidelijker en poetischer dan dat van In en Yo. Ik kom daar straks op terug. Eerst iets over de didactische methode van Henry Kono. Een beknopte analyse.

Aite en Shite staan tegenover elkaar, de lijn tussen hen in vormt het midden.

1. Wanneer twee aikidoka tegenover elkaar staan dan wordt de een gezien als yin, de ander als yang. Beide aikidoka bewegen volgens Henry Kono samen als in een dans, dat wil zeggen, de een probeert de ander niet in beweging te krijgen. Dat is al een uitzonderlijk uitgangspunt. Zowel in dans, als in Aikido zoals O Sensei dit uitlegde, is er eerst een impuls, een intentie om te bewegen en dan ontstaat er beweging waarbij een initiatief neemt en de ander reageert. In klassieke dans houdt dit meestal in dat een leidt (gewoonlijk de man) en een volgt en invult (gewoonlijk de vrouw), in Aikido houdt het in dat de rollen voortdurend omgekeerd kunnen worden.      

2. Henry Kono hecht geen belang aan de basishouding hanmi en wijst deze zelfs af. Evenmin hecht hij belang aan het idee van hara of kikai tanden als fysiek midden of  de lengte-as van het lichaam als het midden. Hij laat zijn leerlingen vaak beginnen vanuit een positie waarbij ze recht tegenover elkaar komen te staan. Ze weerspiegelen elkaar en de lijn tussen hen is het midden. Dit is volgens Henry Kono het enige midden waarop de leerlingen zich op moeten concentreren.

Maar hier doet zich natuurlijk een eigenaardig probleem voor. Wanneer beide partners op deze wijze tegenover elkaar staan ze allebei helemaal open voor elke denkbare aanval. Het is de meest zwakke positie denkbaar. Volgens Henry Kono vormen beiden samen een cirkel met een lijn ertussen, maar in werkelijkheid vormen ze samen een vierkant. Een heel stabiele om niet te zeggen rigide positie. Als een van beide probeert te bewegen dan kan de ander dat gemakkelijk stoppen. Deze uitgangspositie is net zo stabiel als een tafel of stoel met vier poten. Geen van beiden heeft hier een positie die voordeliger is dan die van de ander, geen van beide probeert zo’n positie te vinden.       

3. Het probleem van punt 2 wordt natuurlijk opgelost door punt 1, beide partners bewegen samen. Henry Kono laat beide partners vervolgens in een rechte lijn naar achteren lopen. Het is geheel niet duidelijk hoe deze beweging zou moeten ontstaan als geen van beiden het initiatief mag nemen, maar in de praktijk komt het er op neer dat degene die achteruit loop begint. De ander, aite, volgt.

Achteruit lopen als je wordt aangevallen is zo’n beetje de grootste fout die je kunt maken. Het is dus verbazingwekkend dat er een Budo methode bestaat die dit als basisoefening gebruikt. Volgen is ook al zo’n vergissing die in de praktijk tot fatale resultaten zou leiden. Aite hoort niet te volgen, maar initiatief te nemen. Anders gezegd; aite is niet yin, hij is yang!

Dankzij het volgen van aite, die verder ook geen enkel initiatief neemt om de techniek over te nemen, lijkt het ook eigenlijk nauwelijks nog van belang waar shite heen beweegt. In een rechte lijn naar achter bewegen kan schijnbaar net zo goed als draaien. Zolang men de handen maar goed voor zich houdt en de middenlijn in het oog houdt, stelt Henry Kono. Om te voorkomen dat shite zich geblokkeerd voelt bij het naar voren bewegen, na wat aanvoelt als een lange wandeltocht naar achteren, zakt hij door de knieen en komt meteen weer overeind. Dit moet voldoende zijn om de opening te creeeren om naar voren te kunnen. Het is een beweging die te herkennen is als voortkomend uit Koichi Tohei’s methode.

Ik heb hier over meerdere gesprekken gehad met Henry Kono. Op een dag heb ik het hem zelfs laten zien. Ik oefende met een Ierse Aikido instructeur en terwijl deze naar achteren liep nam ik als aite initiatief zoals ik dat in mijn dagelijkse training gewend was. Mijn Ierse partner kon de techniek nu niet meer uitvoeren. Hij voegde er het abrupt zakken aan toe, maar dat baatte niet. Juist door het initiatief te nemen kan aite die beweging voorvoelen. Hij legde de vraag voor aan Henry Kono; “wanneer moet je precies zakken?” “Anytime” was Henry Kono antwoord. Misschien was dat niet verhelderend genoeg of begreep de Ierse instructeur het als “everytime”, terwijl hij naar achteren liep zakte hij nu voortdurend door zijn knieen. Niet alleen werkte dit averechts, maar het oogde ook nog heel komisch. Het is aan deze huppelende manier van bewegen dat volgers van deze methode in Amerika de bijnaam Aiki bunny’s te danken hebben.

Ondanks mijn voorbeeld, waarmee ik overigens de woede van de Ierse instructeur op de hals haalde, en mijn uitleg, bleef Henry Kono op het standpunt dat het probleem niet bij zijn methode lag, maar bij zijn leerlingen die het principe niet begrepen.

Tom Verhoeven (links) en Henry Kono (rechts) in Leiden

Ik weet niet of hij nog steeds op deze wijze les geeft, het kan zijn dat hij er nu toch meer circulaire bewegingen aan toe heeft gevoegd. Maar het laat goed zien hoe een op zich helder beeld toch tot een tegenovergesteld effect kan leiden van wat degene die het beeld schetste er mee bedoelde.     

Izanagi en Izanami maken deel uit van het Japanse Shinto pantheon. De verhalen over hen staan beschreven in de oudste boeken van Japan, de Kojiki en de Nihongi. In zijn uitleg over het doel van Aikido en in zijn beschrijvingen van oefeningen en technieken maakte O Senseie Schepping , de Bezige Bij, 1997, samengesteld door Maria Vlaaroorafgaan aan elke les.emt (Yang) en een die ontvangsan de were vaak gebruik van oude mythes, verwees hij geregeld naar klassieke Japanse en Chinese teksten en citeerde hij soms ook uit de geschriften van de Oomoto kyo. Het begrippenpaar Izanagi en Izanami gebruikte hij regelmatig om het idee van Aiki te verduidelijken. De mythe van Izanagi en Izanami is eigenlijk een scheppingsverhaal, het draait om creatie, geboorte, sex, creativiteit, krijgskunst, liefde, leven en dood en het bevat meerdere verwijzingen naar circulaire bewegingen.

In de begintijd verschenen de eerste kami spontaan. De eerste kami waren solitair, maar al spoedig verschenen ze per paar. Broeder en zuster Izanagi en Izanami (Hij die ontvangt en Zij die ontvangt) kregen de opdracht het eerste land te vormen. Zij kregen als geschenk een met juwelen bezette speer (agaten speer - nuboko). Staande op de hemelse brug staken zij de speer in de diepte van de zee, al roerend ontstond er een draaikolk, en een zilte drab stolde aan hun speer. Op het moment dat ze de speer omhoog trokken dropen de klonters gestolde materie van de speer in zee en zo ontstond er een eiland in de zee beneden hen dat de naam Onogoro kreeg.

Izanagi en Izanami daalden af naar dit eiland en besloten er een zuil en een paleis te maken. Dit was ook de plek waar ze gemeenschap met elkaar hadden. Het huwelijksritueel bestond uit het om de zuil lopen. Als ze elkaar weer tegenkwamen zouden ze elkaar met liefdevolle woorden toespreken. En zo gebeurde het ook, maar het was de vrouw die als eerste sprak. Zij baarde het mismaakte kind Hirugo dat ze in een mand plaatsten en aan het water toevertrouwden. Daarna baarde zij zeeschuim, een later verdwenen eilandje (dat niet echt tot haar kinderen gerekend wordt). Zij keerden terug naar het verblijf van de kami en vroegen hen om advies. Zij stelden dat de oorzaak van hun probleem lag in het huwelijksritueel. Zij moesten het paringsritueel overdoen en dit maal moest de man als eerste spreken. Zo liepen Izanagi en Izanami opnieuw rond de zuil en dit keer was het Izanagi die als eerste sprak. En vanaf dat moment verliep alles naar wens, Izanami baarde een reeks eilanden en tal van kami waaronder wind-, berg- en boom-kami. Een van de laatste kami die ze baarde was Tori no iha kusa fune no kami, ook wel Ame no Tori Fune, de hemelse vogelboot. Deze is in staat de kami te vervoeren tussen aarde en hemel. In Aikido hoort Ame no Tori Fune tot een van de belangrijkste oefeningen die voorafgaan aan elke les.

De mythe gaat verder met de dood van Izanami, met de zoektocht van Izanagi naar Izanami en met het zich terugtrekken van de wereld van Izanagi.

O Sensei benadrukte het beeld van de goddelijke brug tussen hemel en aarde en het gegeven dat Izanagi en Izanami die plek kiezen om ergens vorm aan te geven, om iets nieuws te doen ontstaan. Hij stelde dat dit ook de positie moest zijn van de aikidoka om tot iets oorspronkelijks, iets eigens te komen. Anders gezegd, Aikido is niet iets dat je aanleert, maar dat je ontdekt als je je bewust bent dat je deel uit maakt van hemel en aarde.

O Sensei maakte geregeld verwijzingen naar draaikolken en wervelwinden als uitingen van de bewegingen van Aikido. Het beeld van Izanagi en Izanami die roerend in de zee onder hen een draaikolk veroorzaken is daar een mooi voorbeeld van.

Het huwelijksritueel van Izanagi en Izanami bestaat uit het bewegen rond een zuil, rond een pilaar. Dat schetst heel helder wat we doen in Aikido. De bewegingen draaien om een denkbeeldig punt, het stiltepunt, de as van de beweging, de kern. In basisoefeningen zou je in het begin een vast punt kunnen kiezen om dit duidelijk te maken, maar in tegenstelling tot de pilaar van Izanagi en Izanami verplaatst in werkelijkheid dit punt zich voortdurend. De draaibewegingen die daardoor ontstaan zijn net als een draaikolk of wervelwind circulair of beter nog spiraalvormig.  

En net als in het verhaal van Izanagi en Izanami is er telkens een die het initiatief neemt (Yo/Yang) en een die accepteert(In/Yin). Wanneer Izanagi en Izanami samenkomen en met elkaar versmelten dan noemen we dit Aiki. En dan is het niet zo verwonderlijk als O Sensei Aiki uitlegt als Liefde.      

Tom Verhoeven

Auvergne, lente 2012        

(1) Hier wordt Hirugo vaak vertaald met “bloedzuigerkind”, maar er zijn bronnen die er op wijzen dat dit geen goede vertaling kan zijn. Kleine prins of eenvoudigweg eerstgeborene ligt meer voor de hand.

Weblog:
Niall Matthews: mooninthewater.net/aikido/2012/04/21/myth-izanagi-izanami/

Literatuur:

John Stevens The secrets of Aikido 1995

Kojiki, records of Ancient Matters

De Schepping , de Bezige Bij, 1997, samengesteld door Maria Vlaar