Musubi

Shinkichi George Tajiri (Los Angeles 7 dec. 1923 – Baarlo 15 maart 2009) was van Japanse afkomst. Zijn Ouders emigreerden in 1906 en 1913 vanuit Japan naar Amerika. Tajiri werd geboren in de arbeiderswijk Watts in Los Angeles. Tijdens de tweede wereldoorlog kwam het gezin terecht in een van de Amerikaanse concentratiekampen voor eerste generatie Japanse immigranten (Issei). Hijzelf meldde zich als vrijwilliger voor militaire dienst en nam deel aan de gevechten in Italie. Hij raakte gewond bij de aanval op Castellina. Na een verblijf in een ziekenhuis in Rome werd hij achtereenvolgens gestationeerd in Marseille, Nancy, Reims, Heidelberg, Seckenheim. In 1946 werd hij gedemobiliseerd en keerde hij terug naar de verenigde staten. Zijn weerzin tegen de wijze waarop zijn familie was behandeld door de Amerikaanse overheid deed hem in 1948 besluiten om naar Europa te verhuizen. In Parijs ging hij ondermeer in de leer bij Ossip Zadkine en Fernand Leger. Hij ontmoette er de kunstenaars Karel Appel en Corneille. Hij vestigde zich in 1956 in Amsterdam, verhuisde in 1962 naar kasteel Scheren te Baarlo. Hij was hoogleraar aan de Hogeschool voor Beeldende kunst in Berlijn. In 2008 werd hij Nederlands staatsburger.

Zijn sculpturen zijn gemaakt van allerlei soorten materiaal, of combinaties van materialen. Hij was een van de eerste beeldhouwers in Nederland die gebruik maakte van schroot.

In opmerkelijk veel van zijn beeldhouwwerk is een knoop terug te vinden. Juist door het gebruikte materiaal; brons, staal, steen roept dat een bepaalde spanning op. Hoe krijg je een knoop in iets onbeweeglijks als een steen of een plaat metaal? De sculpturen maakte Tajiri in veel verschillende formaten. Sommige van zijn sculpturen vonden een plek in een museumzaal of in een beeldentuin. Maar ook als je door de grote steden wandelt of rijdt kun je zijn geknoopte sculpturen tegenkomen.

Met zijn sculpturen met daarin een knoop keert Tajiri in wezen terug naar zijn Japanse wortels. In de Japanse cultuur komen we de knoop overal tegen. Elk doosje wordt afgesloten met een koord waarin een bijzondere knoop wordt gelegd, boodschappen worden meegenomen in een doek die op een bepaalde manier bijeengebonden wordt, de knoop is stevig, maar komt wanneer dat nodig is ook makkelijk los. De kleding die men draagt wordt bijeengehouden met een knoop. Zelfs het haar van de Sumo worstelaar wordt bijeengevlochten en vastgelegd in een knoop. Lange tijd maakte de Japanse politie geen gebruik van handboeien, ze hadden wel een eind touw bij zich om een delinquent mee vast te binden in een bijzonder kunstige manier. Knopen komen we in Japan in de kleinste objecten tegen die gemakkelijk over het hoofd worden gezien zowel als in grote objecten die je niet onopgemerkt kan passeren.

Het Japanse woord voor knoop is Musubi.

In Aikido komen we het vooral tegen in het begrip Ki Musubi, het verbinden met de ki van de ander of het verbinden met de ki van hemel en aarde. O Sensei heeft het ook wel over het knopen van elkaar’s levensdraad. Ook het woord musu in het begrip Takemusu Aiki verwijst naar dezelfde betekenis. Voor beoefenaars van Aikido heeft de knoop in de obi, geplaatst voor het centrum (seika tanden) met de slippen van de band in evenwicht naar beneden hangend ook dezelfde bijzondere betekenis.

De Musubi knoop is een vruchtbaarheidssymbool.

Het is afgeleid van het woord musu dat knopen, binden, winden, vlechten, samenbrengen, een verbintenis aangaan en overeenkomen (zoals door het tekenen van een contract) betekent. Het wordt in de Japanse taal geassocieerd met ambachten als het maken van touw, visnetten boeten, manden vlechten of hekwerk vlechten, het opdoen van het haar zoals geisha en sumotori dat doen, maar ook met wat we in het Nederlands noemen “ergens een eind aan breien”; tot een conclusie komen in een dialoog of discussiestuk.

Filosofisch gezien wordt het echter ook geassocieerd met een andere kanji dat te vertalen is met stoom of brouwen.Het karakter musu (Jo) wordt hier gebruikt in dingen als een Turks stoombad of de stoomketel van een machine, of in het beschrijven van koken met stomend water (gestoomde rijst, gestoomde vis), of het proces van het distilleren van alcohol of bakken in een oven of fermentatie. Het gaat om het idee dat er door een welhaast alchemistisch proces van iets een geheel ander iets gecreeerd wordt; stoom wordt omgezet in kinetische energie, rauwe voedingsstoffen worden veranderd in eetbaar voedsel, een beetje rijst en water wordt omgezet in sake.

Het is niet zo vreemd om musu hier te verbinden met de oerenergie ki. Als we de kanji voor musu samenvoegen met het kanji voor ki dan krijgen we het woord joki dat in het dagelijks taalgebruik toegepast wordt in woorden als; jokisen, stoomschip; joki kikan, stoom boiler (de eerste drie karakters betekenen achtereenvolgens, stoom, ki en waterdamp); joki ryoku stoomkracht.

Musu is een proces van verandering, van transformatie van het ene in iets anders. Het duidt ook op plotse ontstaan/geboorte, zoals in het begrip koke musu (mos groei) dat de wijze waarop mos onverwacht en plots verschijnt op een rotsblok beschrijft. Het duidt op initiatie en het als gevolg daarvan herboren zijn als een andere persoon, iets dat we herkennen in de gebruiken van vroegere gilden, ridderordes en in Japanse krijgskunsten. Ook het betreden van het terrein van een Shinto schrijn brengt al zo een verandering te weeg. En dit geldt des te meer voor het practiseren van misogi, norito en kotodama. Die transformatie vinden we ook in het scheppen van kunst, in creativiteit en ambachtelijkheid. Waarbij we steeds in gedachten moeten houden dat er zowel geduid wordt op de verandering van de materie waar men mee werkt als de verandering die dit teweeg brengt in de geest (mitama).   

De toevoeging “bi” aan het woord musu komt van hi (het gaat om de toepassing van een phonetische regel in de Japanse taal) en dat duidt zowel op vuur als op geest, en deze vormen de bron van al het leven op aarde.

Het concept van musubi duidt dus op een proces van verbinden, van samenkomen, eenworden, versmelten maar tegelijkertijd op een proces van verandering, van transformatie. Een mooi voorbeeld daarvan is de mythe van Izanagi en Izanami. Na hun dans om de pilaar bedrijven ze de liefde met elkaar (musubi; eenworden, versmelten)  en wordt Izanami zwanger. Ze scheppen nieuw leven door middel van musubi.

Voortkomend uit musubi worden kinderen in het Japans Musuko (jongen) en Musume (meisje) genoemd.

Het proces van verbinden, creatie, vernieuwing, verjonging, verandering, geboren worden zit omsloten in het idee van musubi en het is een essentieel begrip in de Japanse cultuur dat een centraal thema genoemd kan worden. Veel van de jaarlijkse feesten draaien om vernieuwing, verandering en verbinding.

Aikido is misogi legde de grondlegger Ueshiba Morihei O Sensei zijn leerlingen telkens uit. De regelmatige beoefening van Aikido zal uiteindelijk leiden tot Takemusu Aiki. De kanji voor Take (oorspronkelijk Japans) kan ook uitgesproken worden als Bu (oorspronkelijk Chinees), zoals in het begrip Budo (in het Chinees; Butao). Musu duidt zoals we hierboven al hebben gezien op een niet aflatende creativiteit, op voortdurende vernieuwing en verandering die niet voortkomt van een bron buiten jezelf zoals een leraar of een stijl maar uit je eigen mitama (geest, kern, ziel) die een verbintenis (Aiki) heeft gevonden met hemel en aarde, met de oorsprong van het universum. Je eigen creativiteit en de vorming van je eigen mitama weerspiegelt de eerste daad van creatie, de schepping van het universum. Het is overigens een misverstand te denken dat het doel van Aikido is om tot een eigen stijl van Aikido te komen. Dat is niet relevant, waar het om gaat is dat de eigen mitama tot volle wasdom en bloei komt.     

In de eerste tijd dat je Aikido beoefent ervaar je dat misschien niet zo omdat je basisvaardigheden en basisvormen aan het leren bent, maar musubi, het proces van verandering, transformatie, groei en ontwikkeling van de mitama begint in wezen al vanaf het begin. We zouden het kunnen opdelen in drie taken; het vormgeven en ontwikkelen van het lichaam door aandacht te besteden aan de fysieke gezondheid, dit omvat o.m. regelmatige fysieke training, goede voeding, een balans in rust en activiteit, frisse lucht, etc; het ontwikkelen van de Kokoro of Shin (hart/geest), hiermee wordt vooral een mentale, psychische ontwikkeling mee bedoeld die o.m. empathie, sympathie, wellevendheid, bescheidenheid, etc. inhoudt. En ten derde de ontwikkeling van de geest, dat wil zeggen de loutering van de geest/ziel door middel van misogi, norito, kotodama, rituele handelingen, het bezoek aan een Jinja, e.d. Komen deze alle drie samen tot ontwikkeling dan is er sprake van een evenwichtige groei en dit toont zich in de uitvoering van Aikido of in elke andere gekozen kunstvaardigheid.

In het ontwikkelen van Aikido werd O Sensei beinvloed door zijn filosofische-religieuze-spirituele ervaringen. Vooral de invloed van Shinto is merkbaar in zijn uitleg en nagebleven geschriften. We doen er goed aan ons te realiseren dat Shinto als religie niet te vergelijken is met de Westerse monotheistische religies. Shinto heeft meer weg van een yoga methode, van een natuurfilosofie, van een verzameling mythen en fabels dan van een Westerse religie. Als religie is het meer een oer-religie zoals de religie van de oorspronkelijke bewoners van Amerika of Australie.

Shinto kent geen doctrines, geen vastgelegde regels of normen. Het ziet de werkelijkheid als een proces van vernieuwing en verandering, van ontwikkeling en groei. Shinto beschouwt alles dat die natuurlijke ontwikkeling en creativiteit weerhoudt als schadelijk. Terwijl alles dat dit werk ten goede komt en stimuleert als goed beschouwd wordt. Shinto moedigt een opgewekte kijk op het leven aan, het ziet het leven als een streven naar geluk en welzijn in plaats van leven volgens vastgelegde regels en opgelegde doctrines. De mens is van nature vrij.

Diezelfde opvatting vinden we terug in het Aikido van O Sensei. Voor hem was er geen wezenlijk verschil tussen Aikido en kannagara no michi (het volgen van het pad van de goden, Shinto). Het gaat om de ontwikkeling en groei van je eigen mitama en daar kan een ander niet over oordelen of regels voor bedenken. De musubi knoop staat dus niet voor iets dat vastgeklonken wordt of gebeiteld in steen, maar voor ongekunstelde oprechte vrijheid.

Tom Verhoeven

Auvergne, lente 2012

http://www.shinkichi-tajiri.com/